Ο Ιερός Ναός της Αγίας Βαρβάρας Παμφίλων, το σημαντικό αυτό μνημείο του χωριού μας, δεν μπορεί να παρουσιαστεί σε ένα άρθρο. Θα γίνει μια τμηματική δημοσίευση όλων αυτών των σημαντικών στοιχείων που αναφέρει στο βιβλίο του "Mytilena Sacra" ο μακαριστός Μητροπολίτης Μυτιλήνης Ιάκωβος Γ. Κλεομβρότου.
Πρίν ξεκινήσουμε την περιήγηση μας στον ναό θα παρουσιάσω ένα μέρος από την συνέντευξη του ιερέα πατήρ Ευστράτιου Μανταμαδιώτη την οποία μου παρεχώρησε την 23-12-2004.
« Η Αγία Βαρβάρα άρχισε να θεμελιώνεται το 1859 και το 1881 είκοσι περίπου χρόνια μετά (1879) άρχισε να χτίζεται το τέμπλο το οποίο είναι έργο του γλύπτη Ιωάννη Χαλεπά, πατέρα του διάσημου γλύπτη Γιαννούλη Χαλεπά, ο οποίος κατασκεύασε και το εξαίρετο τέμπλο του Ιερού Ναού Εισοδίων της Θεοτόκου στα Αλάτσατα Ερυθραίας Μικράς Ασίας πέντε χρόνια νωρίτερα (1874). Υπήρχε μικρότερος ναός εκεί που βρίσκεται σήμερα το κελί, πάνω από την εκκλησία όπου σήμερα στεγάζεται το «Παραδοσιακό σπίτι» του συλλόγου γυναικών Παμφίλων.
Ήταν ναός μικρότερων διαστάσεων και μετά οι προύχοντες του χωριού θεώρησαν σκόπιμο να φτιάξουν έναν μεγαλύτερο ναό, έτσι λοιπόν εγκατέλειψαν τον μικρότερο ναό και άρχισαν να φτιάχνουν τον καινούργιο.
Είναι ένας πολύ όμορφος ναός , έχει διαστάσεις περίπου 30 μ. μήκος , 14 μ. πλάτος και 12 μ. ύψος. Είναι βασιλική με εγγεγραμμένο κρυφό τρούλο ο οποίος δεν φαίνεται εξωτερικά , λέγεται ότι είναι εφάμιλλος της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη. Αποτελείται από τρία κλίτη τα οποία χωρίζονται από δύο σειρές με κίονες. Αυτοί οι κίονες αποτελούνται από χοντρό ξύλο κυπαρίσσι συγκεκριμένα που έφεραν από την Μικρά Ασία. Είχα ανέβει στο εσωτερικό της σκεπής του ναού και είχα δει αυτούς τους κίονες, νομίζεις ότι τα κυπαρίσσια τα τοποθέτησες τώρα, σε τόσο καλή κατάσταση διατηρούνται. Όλος ο ναός στηρίζεται πάνω σ’αυτούς τους κίονες.
Η εικόνα της Αγίας Βαρβάρας λέγεται ότι άνηκε στον παλιότερο ναό και ότι έχει ηλικία γύρω στα 300 χρόνια. Αυτό που βλέπετε είναι εξωτερική διακόσμηση. Αποτελείται από ένα μαργαριταρένιο κολιέ το οποίο πλαισιώνεται από Εξιντόλιρα και Κωσταντινάτα μεγάλης αξίας. Στον χώρο του ιερού υπάρχουν εικόνες οι οποίες άνηκαν στον παλιότερο ναό και χρονολογούνται γύρω στις αρχές του 18ου αιώνα. Ο Άμβωνας και ο Θρόνος είναι κατασκευασμένα στα τέλη του 18ου αιώνα. Ακόμη το παγκάρι του ναού είναι πολύ παλιό και εξαίρετης ομορφιάς.
Τέλος για την κατασκευή του ναού συνείσφερε οικονομικά όλο το χωριό, όπως μπορούσε ο καθένας.»
